İhale gününden beri tartışılıyor… “500 milyon dolarlık Muhteşem Lig yayın bedeli nasıl olur da yalnızca 6 yıl içerisinde 152 milyon dolara düşer” diye. Bu tartışmaların hayli büyük bir kısmı ekonomik gerçekliklerden uzak, birden fazla duygusal değerlendirmelerden öteye gidemiyor. Ama futbol sanayisinde son 6 yılda neler değiştiği, Türk futbolunun nereden nereye geldiği konusu bu gündemin içerisinde kendine neredeyse hiç yer bulmuyor. meğer her ticari bahiste olduğu üzere bu işin sırrı da sayılarda gizli.
Dünya Gazetesi’nden Barış Erkaya, Muhteşem Lig yayın ihalesinde en epeyce tartışılan konulardan birisini ele aldı.
SAYILAR NE DİYOR? UCUZ MU DEĞERLİ MI?
Gelin bu sayıları bir arada tartışalım. TV hakları konusunda dünyanın en değerli ligi herbiçimde tartışmaya kapalı biçimde İngiltere Premier Ligi’dir. Naklen yayın hakları için biçilen son paha yıllık 2 milyar 159 milyon dolar düzeylerinde. Onu 1 milyar 245 milyon dolarla Bundesliga’nın ülkesi Almanya izliyor. La Liga-İspanya 1 milyar 121 milyon dolarla üçüncü, Serie A’lı İtalya ise 1 milyar 50 milyon dolarla dördüncü. aslına bakarsan öbür da 1 milyar dolar düzeyini geçen bir lig bulunmuyor. Bu dörtlüye en epeyce yaklaşabilen ise 659 milyon dolarla Fransa. Öbür liglerin birçoğu 500 milyon doların yarısına bile yaklaşamıyor. Türkiye ise Bein Sports ile olan eski kontratıyla aslında bu 5 ligin akabinde en çok bedel ödenen altıncı lig olmuştu. Ancak naklen yayın ihalesinden sızan son sayılar bunun tarih olmak üzere olduğunu gösteriyor. Pekala niye? 6 yıl evvel yayıncılar bu bedelleri göze alırken bugün ne değişti de fiyatlar üçte birinden azına indi.
Sorun neresinden bakarsanız bakın “bir ligin naklen yayın açısından ederi nasıl belirlenir’ sorusuna gelip dayanıyor. Biraz işin mali bilgileriyle oynayalım. Yani yazıyı biraz ticarileştirelim.
LİGLERE PİYASA KIYMETİNİN NE KADARI FİYAT BİÇİLDİ?
En kıymetli naklen yayın gelirine sahip Premier Lig’in toplam piyasa pahası transfermarkt bilgilerine bakılırsa 11 milyar 683 milyon dolar düzeyinde. Onu 6 milyar 664 milyon dolar ile İspanya, 6 milyar 449 milyon dolarla İtalya ve 5.5 milyar dolarla Almanya izliyor. Fransa ise 4.8 milyar dolarlık piyasa kıymetiyle beşinci sırada. Brezilya ve Rusya liglerini de sıralamaya eklediğimizde Türkiye ise 1 milyar 297 milyon dolarlık kıymetiyle 1.6 milyar dolara yaklaşan Portekiz’in akabinde dokuzuncu sırada. Türkiye’yi ise 1.29 milyar dolarla Hollanda ligi izliyor.
Yani bu bilgilere bakılırsa İngiltere Premier Ligi, toplam piyasa kıymetinin yüzde 18’i, İspanya La Liga yüzde 17’si, İtalya Serie A yüzde 16’sı, Almanya Bundesliga yüzde 23’ü, Brezilya yüzde 13’ü, Rusya yüzde 7’si, Fransa yüzde 14’ü oranında bir naklen yayın fiyatlamasına sahip olmuş. Türkiye Harika Ligi ise eski sayı yani 500 milyon dolar üzerinden hesap yapılırsa ligin toplam piyasa kıymetinin yüzde 39’u, fiili olarak Bein Sports’un indirim talepleriyle indiği 337 milyon dolar göz önüne alınırsa yüzde 26’sı kadar bir fiyatlama almış. Yeni en yüksek naklen yayın geliri teklifi olan 152 milyon dolar kelam konusu olursa bu sefer fiyatlama toplam piyasa bedelinin yüzde 9’u kadar bir sayıya denk gelecek. Yani şayet Premier Lig kadar bir orana sahip olsaydık naklen yayın teklifinin 233 milyon dolar (3.2 milyar TL), Bundesliga oranıyla 182 milyon dolar (2.5 milyar TL), La Liga oranıyla 220 milyon dolar (3 milyar TL), Serie A oranıyla 207 milyon dolar (2.9 milyar TL) olması gerekirdi.
2016’DAKİ BEİN SPORTS TEKLİFİ BİR KUSUR MIYDI?
Pekala Bein Sports 2016’da 500 milyon dolar üzere astronomik görünen bir teklifi niye, yani hangi basiretli tüccar mantığıyla verdi?
elbette bu biçimdeki ihaledeki rakiplerinin agresifliği bir yana burada öteki bir tesir devreye giriyor: Ülkedeki futbol potansiyeli. Yani 5-6 yıllık bir yayın devri için verilen teklifler beraberinde bu süreç içerisinde ülke futbolunun ve birlikteinde futbol izleyicisinin ulaşabileceği noktaların yanında insanların alım güçlerinde yaşanabilecek gelişmeler, korsan yayıncılığa karşı alınacak tedbirlere ait taahhütler üzere pek epey değişkenden etkileniyor. Bir kez şunu tartışmak abes olur: Türkiye futbol fanatizminin hacmi açısından Brezilya ve Rusya’dan daha sonra dünyanın en büyük üçüncü futbol ülkesi. Bunu belirleyen ise nüfusun büyüklüğü ve futbol fanatizmi oranı. Bu açıdan Almanya, ABD, İngiltere, İtalya, İspanya üzere ülkeler potansiyel açısından Türkiye’nin fazlaca lakin hayli gerisinde kalıyor. bu biçimde bunun da gösterge ve kıyaslama olabilmesi açısından rakamsal karşılığına bir bakalım. Yapılan memleketler arası çalışmalara bakılırsa Türkiye’de futbol fanatizmi, nüfusun yüzde 75’ini kapsıyor. Bu orana en hayli yaklaşabilen ülkeler Portekiz, Arjantin. Ki bu ülkelerin nüfusu da Türkiye nüfusunun epeyce oldukca altında kalıyor.
Potansiyel futbol seyircisi başına 2 dolar teklif edildi
Bu data üzerinden gittiğimizde İngiltere Premier Ligi’nde potansiyel futbol seyircisi başına yayıncı kuruluşların ödediği yıllık bedel 62 dolar düzeyinde. İspanya’da 34 dolar, Portekiz’de 27, İtalya’da 26, Almanya’da 25, Fransa’da ise 20 dolar. Örneğin İngiltere’deki potansiyel futbol seyircisi başına yıllık bedel Üstün Lig için geçerli olsaydı naklen yayın bedelinin yıllık 3.9 milyar dolar, İspanya’daki sayıyla 2.1 milyar dolar, İtalya’daki sayıyla 1.6 milyar dolar, Almanya’daki sayıyla 1.57 milyar dolar, Fransa’daki sayıyla 1.26 milyar dolar olması gerekirdi. Ancak mesela Brezilya yahut Rusya’daki sayılarla bu bedel 63 milyon dolarlara denk geliyor. Zira bu ülkelerde potansiyel futbol seyircisi başına 1’er dolarla fiyat biçilmiş. Şayet 152 milyon dolarlık tavan teklif değişmezse Türkiye ligine biçilen potansiyel izleyici başına naklen yayın geliri 2 dolara denk düşecek. Yani her bir futbol fanatiği için aylık bir abonelik paketine bölseniz ayda 3 TL ödemiş olacak Digiturk. Nitekim ürkütücü derecede düşük bir sayı.
2016’DAN BU YANA NE DEĞİŞTİ?
Bu durumda artık bir diğer değişkene bakmamız gerek. Bu süreçte Türk futboluna neler oldu? Öncelikle 2016’daki sayısı değerlendirirken aslında Bein Sports, dijital yayın platformu olan Digiturk’te sattığı decoderlarla futbol seyircisine en azından TV başlangıç paketleri ve daha yeterli ihtimalle de sinema ve sinema paketleri satmayı da hesabın içerisine katıyor ve rekabetin de Türkiye’de az olacağını var iseyıyordu. Uzunca bir süre de hakikaten o denli oldu. Yalnızca D-Smart ile rekabet eden Digiturk’ün karşısında bugün yalnızca Exen, Gain, Netflix, Disney Plus, Amazon Prime üzere yeni jenerasyon ve decoder almayı gerektirmeyen rakipler yok bununla birlikte korsanın televizyona indirilmiş hali olan sudan ucuz IP TV’ler de var. Daha da ötesi artık derin web’de markalaşmış korsan futbol yayıncıları var. Yani Türkiye artık bir futbol naklen yayıncısı için 6 yıl öncesine bakılırsa fazlaca epeyce sıkıntı bir pazar. Bu Digital platformlar naklen yayın yapmıyor diyenlere de şimdiden hatırlatalım: Amazon Prime Fransız Ligue 1’in, İngiltere Premier Ligi’nin alt yayın paketlerinden birinin, Youtube TV Brezilya Ligi’nde birtakım ekiplerin maçlarını naklen yayınlama haklarını almıştı. Yani streaming platformları da artık bu dünyadaki rekabetin içerisine dahil oluyor.
şüphesiz İngiltere üzere pahası küresel bazda süratle artan, liginizde oynayan futbolcularınız yalnızca bulunduğu ülkede değil dünya çapında yüzlerce milyon fan kitlesine hitap ediyorsa bu çeşitten zorlukları birer risk ögesi olarak göz gerisi edebilirsiniz. Ancak Türkiye’de futbol sanayisi tam aksine son senelerda önemli bir kıymet ve puan kaybıyla da karşı karşıya.
TÜRK FUTBOLU MİLLETLERARASI HİSSE KAYBEDİYOR
2016’da Türkiye UEFA kulüpler sıralamasında 34.6 puanla 11. sıradaydı. 2010 yılında da o denli. 2020-2021 döneminde sıralamada süratle gerilemeye başlayan Türkiye evvel 13. sıraya indi. Bu yıl ise şampiyonu bile Şampiyonlar Ligi’ne direkt katılamayan bir ülke olarak 16. sıraya geriledi. Türkiye’nin sıralamada 20. sıralara gerilemesini engelleyen ise tek kulübümüz kaldı memleketler arası arenada.
FIFA ülkeler sıralamasında ise Türkiye 39. sıraya kadar inmiş durumda.
2021 Aralık ayında Türkiye 37. sırada, 2016 yılında 21. sıradaydı.
BİR TÜRLÜ KABULLENEMEDİĞİMİZ ÇAĞIMIZ FUTBOL SANAYİSİ
Gelelim daha da değerli kısma. Günümüz futbol sanayisinin “Sadece Türkler için futbol” anlayışıyla yürümediğini artık değişen ve dijitalleşen dünyada küresel bir hisse kapma yarışı haline geldiğini hem futbol iktisadının birebir vakitte bu bölümü düzenleyenlerin bir an evvel anlaması gerekiyor.
Dünyada kitleleri peşinden sürükleyen tüm vakit içinderın en tesirli futbolcusu Cristiano Ronaldo’yu artık bir futbolcudan öte bir influencer olarak tanımlamak zorundayız. Tüm toplumsal medya platformlarında (normal olarak kesişim kümesinde olanlar da kelam konusu) CR7’yi takip eden hesapların sayısı toplam 406 milyon. Ronaldo’nun ülkesi Portekiz’de değil de İngiltere’de Manchester United’da, Messi’nin ülkesi Arjantin’de değil de senelerca La Liga’da artık de Fransa’da, bir daha Neymar’ın da birebir biçimde Brezilya’da değil Fransa’da futbol oynadığını gözden kaçırmak artık dünyada futbol sanayisinde pazarlamanın nasıl gerçekleştiğini hiç anlamamak demek oluyor. Yani dünyanın yabancı sermaye konusunda en muhafazakar ülkelerinden Fransa’da Paris Saint Germain’in Katarlılara, İngiltere’nin Manchester City’sinin Araplara, Chelsea’sinin Rus oligarşisine, İtalya’da Milan’ın Çinlilere satılmasına bu ülkelerin meşhur milliyetçi etraflarının gıkını bile çıkarmamasını o denli tesadüfle falan açıklamanın imkanı yok. Bu artık bir lokal değil total pazar oyunu. kararı ise bir yandan ülke futbolunun dünyanın en kıymetli futbol pazarı haline gelmesi için harcanan milyarlarca Euro’luk paralar, bunun karşılığını ise naklen yayın gelirleri ve küresel marka satışlarıyla misliyle geri alma sıkıntısı. İngiltere’de 2016’dan bu yana net futbol ithalatına giden para 5.4 milyar dolar. Ancak bunun kararında yalnızca TV yayın haklarından elde edilen 5 yıllık bedel 10.8 milyar dolar.
MEMLEKETLER ARASI VİTRİNLE 5 YILDA 1.5 MİLYAR DOLARLIK FORMA SATIŞI
Bunun üstüne mesela forma satışları üzere kulüplerin küresel birtakım öteki gelirlerini de eklediğinizde hayli karlı bir ticaret haline geldiği tartışılmaz oluyor. “Forma satışı nedir ki” deyip de hafifçee alanlar kesinlikle çıkacaktır. Ama yıllık forma satış sayılarına tablomuzdan bakıp inceleyebilirsiniz. Bu sayılar o denli sıradan sayılar da değil. Real Madrid’in yalnızca 2021 yılında elde ettiği asgarî forma satış geliri 300 milyon dolara yakın. 5 yıllık müddette 1.5 milyar dolara yaklaşan bir gelirden bahsediyoruz. Bu açıdan baktığınızda Şampiyonlar Ligi, UEFA Avrupa Ligi, Dünya Kupası, Avrupa Şampiyonası üzere her turnuvanın aslında yalnızca bu futbolcuların daha da kıymetlenmesi, forma satışı yahut ligin naklen yayın kıymetini yükselten birer vitrinden öteki bir şey olmadığını da anlayabiliyoruz. olağan olarak bu vitrinde en yükseğe çıkanın yılda elde ettiği 90-100 milyon dolarlara varan gelirler de işin kaymağı oluyor.
PROFESYONEL TOTAL BİR FUTBOL A.Ş. STRATEJİSİ
Özetle yayıncı kuruluş gelir tekliflerinde 6 yılda yaşanan bu dramatik düşüşe ahlayıp vahlamak yerine Türkiye’nin ve Türk futbolunu yönetenlerin tüm paydaşlarla bir masada oturup tüm bu sayıları da önüne koyup total bir futbol stratejisi geliştirmeden bu gelirlerdeki daha da büyük düşüşleri durdurma imkanı olmadığını tartışması gerekiyor. Bu tartışmanın içerisine yabancı futbolcu hududu, altyapıların net ihracat yapar hale gelmesi, Türk futbol kulüplerinin memleketler arası vitrinde muvaffakiyetinin giderek artan bir trende sokulması, bunun için devlet siyasetinin bile devreye girmesi, futbolun idaresinde hiç bir fanatizme, profesyonel olmayan hiç bir isme bakılırsav verilmemesi üzere her boyutun da masada olması gerekiyor. Yani şayet bu pazarda silinmeden ve büyüyerek var olmaya devam etmek niyetindeysek Türkiye’de bir an evvel Türkiye Futbol A.Ş. kurulması ve bir A.Ş. üzere de yönetilmesi gerekiyor.
Özetle bugünün Cristiano Ronaldo’larının, Messi’lerinin, Neymar’larının, Mbappe’lerinin benzerleri Üstün Lig’de top koşturmadıkça küresel rekabette İngiltere, İspanya, İtalya, Almanyalarla benzeri naklen yayın fiyatlamalarının elde edilmesinin yalnızca birer süreksiz talih olduğunu kabullenmek gerekiyor. Yani nasıl ki bacalı bir endüstride gerekli büyük yatırımları yapmadan ilerleyen 10 yılların gelirleri elde edilemiyorsa bu sanayide de bu yatırımlar yapılmadan geri dönüşünün alınmasının mümkün olmadığı gerçeğiyle ne kadar acı olsa da yüzleşmek elzem hale geliyor. Bu stratejinin Harika Lig’i mevcut seyirci potansiyeli ile Premier Lig’le rekabet edebilir düzeye getirmesi, bu durumda da naklen yayın için biçilen pahaları milyon değil milyar dolarlar düzeyine ulaştırması imkansız değil üzere görünüyor.
Dünya Gazetesi’nden Barış Erkaya, Muhteşem Lig yayın ihalesinde en epeyce tartışılan konulardan birisini ele aldı.
SAYILAR NE DİYOR? UCUZ MU DEĞERLİ MI?
Gelin bu sayıları bir arada tartışalım. TV hakları konusunda dünyanın en değerli ligi herbiçimde tartışmaya kapalı biçimde İngiltere Premier Ligi’dir. Naklen yayın hakları için biçilen son paha yıllık 2 milyar 159 milyon dolar düzeylerinde. Onu 1 milyar 245 milyon dolarla Bundesliga’nın ülkesi Almanya izliyor. La Liga-İspanya 1 milyar 121 milyon dolarla üçüncü, Serie A’lı İtalya ise 1 milyar 50 milyon dolarla dördüncü. aslına bakarsan öbür da 1 milyar dolar düzeyini geçen bir lig bulunmuyor. Bu dörtlüye en epeyce yaklaşabilen ise 659 milyon dolarla Fransa. Öbür liglerin birçoğu 500 milyon doların yarısına bile yaklaşamıyor. Türkiye ise Bein Sports ile olan eski kontratıyla aslında bu 5 ligin akabinde en çok bedel ödenen altıncı lig olmuştu. Ancak naklen yayın ihalesinden sızan son sayılar bunun tarih olmak üzere olduğunu gösteriyor. Pekala niye? 6 yıl evvel yayıncılar bu bedelleri göze alırken bugün ne değişti de fiyatlar üçte birinden azına indi.
Sorun neresinden bakarsanız bakın “bir ligin naklen yayın açısından ederi nasıl belirlenir’ sorusuna gelip dayanıyor. Biraz işin mali bilgileriyle oynayalım. Yani yazıyı biraz ticarileştirelim.
LİGLERE PİYASA KIYMETİNİN NE KADARI FİYAT BİÇİLDİ?
En kıymetli naklen yayın gelirine sahip Premier Lig’in toplam piyasa pahası transfermarkt bilgilerine bakılırsa 11 milyar 683 milyon dolar düzeyinde. Onu 6 milyar 664 milyon dolar ile İspanya, 6 milyar 449 milyon dolarla İtalya ve 5.5 milyar dolarla Almanya izliyor. Fransa ise 4.8 milyar dolarlık piyasa kıymetiyle beşinci sırada. Brezilya ve Rusya liglerini de sıralamaya eklediğimizde Türkiye ise 1 milyar 297 milyon dolarlık kıymetiyle 1.6 milyar dolara yaklaşan Portekiz’in akabinde dokuzuncu sırada. Türkiye’yi ise 1.29 milyar dolarla Hollanda ligi izliyor.
Yani bu bilgilere bakılırsa İngiltere Premier Ligi, toplam piyasa kıymetinin yüzde 18’i, İspanya La Liga yüzde 17’si, İtalya Serie A yüzde 16’sı, Almanya Bundesliga yüzde 23’ü, Brezilya yüzde 13’ü, Rusya yüzde 7’si, Fransa yüzde 14’ü oranında bir naklen yayın fiyatlamasına sahip olmuş. Türkiye Harika Ligi ise eski sayı yani 500 milyon dolar üzerinden hesap yapılırsa ligin toplam piyasa kıymetinin yüzde 39’u, fiili olarak Bein Sports’un indirim talepleriyle indiği 337 milyon dolar göz önüne alınırsa yüzde 26’sı kadar bir fiyatlama almış. Yeni en yüksek naklen yayın geliri teklifi olan 152 milyon dolar kelam konusu olursa bu sefer fiyatlama toplam piyasa bedelinin yüzde 9’u kadar bir sayıya denk gelecek. Yani şayet Premier Lig kadar bir orana sahip olsaydık naklen yayın teklifinin 233 milyon dolar (3.2 milyar TL), Bundesliga oranıyla 182 milyon dolar (2.5 milyar TL), La Liga oranıyla 220 milyon dolar (3 milyar TL), Serie A oranıyla 207 milyon dolar (2.9 milyar TL) olması gerekirdi.
2016’DAKİ BEİN SPORTS TEKLİFİ BİR KUSUR MIYDI?
Pekala Bein Sports 2016’da 500 milyon dolar üzere astronomik görünen bir teklifi niye, yani hangi basiretli tüccar mantığıyla verdi?
elbette bu biçimdeki ihaledeki rakiplerinin agresifliği bir yana burada öteki bir tesir devreye giriyor: Ülkedeki futbol potansiyeli. Yani 5-6 yıllık bir yayın devri için verilen teklifler beraberinde bu süreç içerisinde ülke futbolunun ve birlikteinde futbol izleyicisinin ulaşabileceği noktaların yanında insanların alım güçlerinde yaşanabilecek gelişmeler, korsan yayıncılığa karşı alınacak tedbirlere ait taahhütler üzere pek epey değişkenden etkileniyor. Bir kez şunu tartışmak abes olur: Türkiye futbol fanatizminin hacmi açısından Brezilya ve Rusya’dan daha sonra dünyanın en büyük üçüncü futbol ülkesi. Bunu belirleyen ise nüfusun büyüklüğü ve futbol fanatizmi oranı. Bu açıdan Almanya, ABD, İngiltere, İtalya, İspanya üzere ülkeler potansiyel açısından Türkiye’nin fazlaca lakin hayli gerisinde kalıyor. bu biçimde bunun da gösterge ve kıyaslama olabilmesi açısından rakamsal karşılığına bir bakalım. Yapılan memleketler arası çalışmalara bakılırsa Türkiye’de futbol fanatizmi, nüfusun yüzde 75’ini kapsıyor. Bu orana en hayli yaklaşabilen ülkeler Portekiz, Arjantin. Ki bu ülkelerin nüfusu da Türkiye nüfusunun epeyce oldukca altında kalıyor.
Potansiyel futbol seyircisi başına 2 dolar teklif edildi
Bu data üzerinden gittiğimizde İngiltere Premier Ligi’nde potansiyel futbol seyircisi başına yayıncı kuruluşların ödediği yıllık bedel 62 dolar düzeyinde. İspanya’da 34 dolar, Portekiz’de 27, İtalya’da 26, Almanya’da 25, Fransa’da ise 20 dolar. Örneğin İngiltere’deki potansiyel futbol seyircisi başına yıllık bedel Üstün Lig için geçerli olsaydı naklen yayın bedelinin yıllık 3.9 milyar dolar, İspanya’daki sayıyla 2.1 milyar dolar, İtalya’daki sayıyla 1.6 milyar dolar, Almanya’daki sayıyla 1.57 milyar dolar, Fransa’daki sayıyla 1.26 milyar dolar olması gerekirdi. Ancak mesela Brezilya yahut Rusya’daki sayılarla bu bedel 63 milyon dolarlara denk geliyor. Zira bu ülkelerde potansiyel futbol seyircisi başına 1’er dolarla fiyat biçilmiş. Şayet 152 milyon dolarlık tavan teklif değişmezse Türkiye ligine biçilen potansiyel izleyici başına naklen yayın geliri 2 dolara denk düşecek. Yani her bir futbol fanatiği için aylık bir abonelik paketine bölseniz ayda 3 TL ödemiş olacak Digiturk. Nitekim ürkütücü derecede düşük bir sayı.
2016’DAN BU YANA NE DEĞİŞTİ?
Bu durumda artık bir diğer değişkene bakmamız gerek. Bu süreçte Türk futboluna neler oldu? Öncelikle 2016’daki sayısı değerlendirirken aslında Bein Sports, dijital yayın platformu olan Digiturk’te sattığı decoderlarla futbol seyircisine en azından TV başlangıç paketleri ve daha yeterli ihtimalle de sinema ve sinema paketleri satmayı da hesabın içerisine katıyor ve rekabetin de Türkiye’de az olacağını var iseyıyordu. Uzunca bir süre de hakikaten o denli oldu. Yalnızca D-Smart ile rekabet eden Digiturk’ün karşısında bugün yalnızca Exen, Gain, Netflix, Disney Plus, Amazon Prime üzere yeni jenerasyon ve decoder almayı gerektirmeyen rakipler yok bununla birlikte korsanın televizyona indirilmiş hali olan sudan ucuz IP TV’ler de var. Daha da ötesi artık derin web’de markalaşmış korsan futbol yayıncıları var. Yani Türkiye artık bir futbol naklen yayıncısı için 6 yıl öncesine bakılırsa fazlaca epeyce sıkıntı bir pazar. Bu Digital platformlar naklen yayın yapmıyor diyenlere de şimdiden hatırlatalım: Amazon Prime Fransız Ligue 1’in, İngiltere Premier Ligi’nin alt yayın paketlerinden birinin, Youtube TV Brezilya Ligi’nde birtakım ekiplerin maçlarını naklen yayınlama haklarını almıştı. Yani streaming platformları da artık bu dünyadaki rekabetin içerisine dahil oluyor.
şüphesiz İngiltere üzere pahası küresel bazda süratle artan, liginizde oynayan futbolcularınız yalnızca bulunduğu ülkede değil dünya çapında yüzlerce milyon fan kitlesine hitap ediyorsa bu çeşitten zorlukları birer risk ögesi olarak göz gerisi edebilirsiniz. Ancak Türkiye’de futbol sanayisi tam aksine son senelerda önemli bir kıymet ve puan kaybıyla da karşı karşıya.
TÜRK FUTBOLU MİLLETLERARASI HİSSE KAYBEDİYOR
2016’da Türkiye UEFA kulüpler sıralamasında 34.6 puanla 11. sıradaydı. 2010 yılında da o denli. 2020-2021 döneminde sıralamada süratle gerilemeye başlayan Türkiye evvel 13. sıraya indi. Bu yıl ise şampiyonu bile Şampiyonlar Ligi’ne direkt katılamayan bir ülke olarak 16. sıraya geriledi. Türkiye’nin sıralamada 20. sıralara gerilemesini engelleyen ise tek kulübümüz kaldı memleketler arası arenada.
FIFA ülkeler sıralamasında ise Türkiye 39. sıraya kadar inmiş durumda.
2021 Aralık ayında Türkiye 37. sırada, 2016 yılında 21. sıradaydı.
BİR TÜRLÜ KABULLENEMEDİĞİMİZ ÇAĞIMIZ FUTBOL SANAYİSİ
Gelelim daha da değerli kısma. Günümüz futbol sanayisinin “Sadece Türkler için futbol” anlayışıyla yürümediğini artık değişen ve dijitalleşen dünyada küresel bir hisse kapma yarışı haline geldiğini hem futbol iktisadının birebir vakitte bu bölümü düzenleyenlerin bir an evvel anlaması gerekiyor.
Dünyada kitleleri peşinden sürükleyen tüm vakit içinderın en tesirli futbolcusu Cristiano Ronaldo’yu artık bir futbolcudan öte bir influencer olarak tanımlamak zorundayız. Tüm toplumsal medya platformlarında (normal olarak kesişim kümesinde olanlar da kelam konusu) CR7’yi takip eden hesapların sayısı toplam 406 milyon. Ronaldo’nun ülkesi Portekiz’de değil de İngiltere’de Manchester United’da, Messi’nin ülkesi Arjantin’de değil de senelerca La Liga’da artık de Fransa’da, bir daha Neymar’ın da birebir biçimde Brezilya’da değil Fransa’da futbol oynadığını gözden kaçırmak artık dünyada futbol sanayisinde pazarlamanın nasıl gerçekleştiğini hiç anlamamak demek oluyor. Yani dünyanın yabancı sermaye konusunda en muhafazakar ülkelerinden Fransa’da Paris Saint Germain’in Katarlılara, İngiltere’nin Manchester City’sinin Araplara, Chelsea’sinin Rus oligarşisine, İtalya’da Milan’ın Çinlilere satılmasına bu ülkelerin meşhur milliyetçi etraflarının gıkını bile çıkarmamasını o denli tesadüfle falan açıklamanın imkanı yok. Bu artık bir lokal değil total pazar oyunu. kararı ise bir yandan ülke futbolunun dünyanın en kıymetli futbol pazarı haline gelmesi için harcanan milyarlarca Euro’luk paralar, bunun karşılığını ise naklen yayın gelirleri ve küresel marka satışlarıyla misliyle geri alma sıkıntısı. İngiltere’de 2016’dan bu yana net futbol ithalatına giden para 5.4 milyar dolar. Ancak bunun kararında yalnızca TV yayın haklarından elde edilen 5 yıllık bedel 10.8 milyar dolar.
MEMLEKETLER ARASI VİTRİNLE 5 YILDA 1.5 MİLYAR DOLARLIK FORMA SATIŞI
Bunun üstüne mesela forma satışları üzere kulüplerin küresel birtakım öteki gelirlerini de eklediğinizde hayli karlı bir ticaret haline geldiği tartışılmaz oluyor. “Forma satışı nedir ki” deyip de hafifçee alanlar kesinlikle çıkacaktır. Ama yıllık forma satış sayılarına tablomuzdan bakıp inceleyebilirsiniz. Bu sayılar o denli sıradan sayılar da değil. Real Madrid’in yalnızca 2021 yılında elde ettiği asgarî forma satış geliri 300 milyon dolara yakın. 5 yıllık müddette 1.5 milyar dolara yaklaşan bir gelirden bahsediyoruz. Bu açıdan baktığınızda Şampiyonlar Ligi, UEFA Avrupa Ligi, Dünya Kupası, Avrupa Şampiyonası üzere her turnuvanın aslında yalnızca bu futbolcuların daha da kıymetlenmesi, forma satışı yahut ligin naklen yayın kıymetini yükselten birer vitrinden öteki bir şey olmadığını da anlayabiliyoruz. olağan olarak bu vitrinde en yükseğe çıkanın yılda elde ettiği 90-100 milyon dolarlara varan gelirler de işin kaymağı oluyor.
PROFESYONEL TOTAL BİR FUTBOL A.Ş. STRATEJİSİ
Özetle yayıncı kuruluş gelir tekliflerinde 6 yılda yaşanan bu dramatik düşüşe ahlayıp vahlamak yerine Türkiye’nin ve Türk futbolunu yönetenlerin tüm paydaşlarla bir masada oturup tüm bu sayıları da önüne koyup total bir futbol stratejisi geliştirmeden bu gelirlerdeki daha da büyük düşüşleri durdurma imkanı olmadığını tartışması gerekiyor. Bu tartışmanın içerisine yabancı futbolcu hududu, altyapıların net ihracat yapar hale gelmesi, Türk futbol kulüplerinin memleketler arası vitrinde muvaffakiyetinin giderek artan bir trende sokulması, bunun için devlet siyasetinin bile devreye girmesi, futbolun idaresinde hiç bir fanatizme, profesyonel olmayan hiç bir isme bakılırsav verilmemesi üzere her boyutun da masada olması gerekiyor. Yani şayet bu pazarda silinmeden ve büyüyerek var olmaya devam etmek niyetindeysek Türkiye’de bir an evvel Türkiye Futbol A.Ş. kurulması ve bir A.Ş. üzere de yönetilmesi gerekiyor.
Özetle bugünün Cristiano Ronaldo’larının, Messi’lerinin, Neymar’larının, Mbappe’lerinin benzerleri Üstün Lig’de top koşturmadıkça küresel rekabette İngiltere, İspanya, İtalya, Almanyalarla benzeri naklen yayın fiyatlamalarının elde edilmesinin yalnızca birer süreksiz talih olduğunu kabullenmek gerekiyor. Yani nasıl ki bacalı bir endüstride gerekli büyük yatırımları yapmadan ilerleyen 10 yılların gelirleri elde edilemiyorsa bu sanayide de bu yatırımlar yapılmadan geri dönüşünün alınmasının mümkün olmadığı gerçeğiyle ne kadar acı olsa da yüzleşmek elzem hale geliyor. Bu stratejinin Harika Lig’i mevcut seyirci potansiyeli ile Premier Lig’le rekabet edebilir düzeye getirmesi, bu durumda da naklen yayın için biçilen pahaları milyon değil milyar dolarlar düzeyine ulaştırması imkansız değil üzere görünüyor.